مفاهیم: سافت‌نیوز (نرم خبر) چیست و چگونه نوشته می‌شود؟

• ضرورت رقابت با رسانه‌های دیداری پخش مستقیم نظیر سی‌ان‌ان، بی‌بی‌سی  و ...
• ضرورت رقابت با اینترنت که تار وپود رویدادها را در یک چشم به هم زدن ارائه می‌کند
• دردسرهای در انتظار ماشین چاپ نشستن و از دست دادن زمان در جهت کهنه شدن خبر که راه حل آن تا حدودی تکیه به تحلیل است (امکانی که سافت نیوز در اختیار می‌گذارد و هرم وارونه دشمن آن است)
• زمانه عوض شده، بحث نرم افزار و سخت افزار می‌تواند به نرم اخبار و سخت اخبار بینجامد

یک پرسش: سافت نیوز همان سبک تاریخی است؟

به یک دلیل ساده، یعنی به خاطر مخالفت شدید عده‌ای از روزنامه‌نگاران و  نظریه‌پردازان عرصه نقد خبر با سافت نیوز، می‌توان گفت سافت نیوز شکل تازه سبک تاریخی نیست و افزون بر آن، اگر از تصویرگرائی و جزئیات‌نگری در سافت نیوز بگذریم، دیگر هیچ چیز آن شبیه به سبک تاریخی نخواهد بود.

• خبر یا گزارش؟

سافت نیوز، خبر است یا گزارش؟

اگر سافت، گزارش بود که اسمش را نیوز نمی‌گذاشتند!
اما در عین حال قبول دارم که ماهیت سافت‌نیوز هنوز مبهم است نه برای ما، که در دنیا هم هنوز بر سر ماهیت آن توافق روشنی به چشم نمی‌خورد، البته در دنیای روزنامه‌نگاری مدرن، انتقادهای ضد سافت‌نیوز به تکنیک و ساختار سافت‌نویسی مربوط نمی‌شود و مخالفان تیفوسی سافت نیوز دقیقا می‌دانند کجا را هدف گرفته‌اند: روزنامه‌نگاری انتقادی متکی به سافت نویسی.

• سافت نیوز + روزنامه نگاری انتقادی = آلیاژ خطرناک!

روزنامه‌نگاری انتقادی (۲) در واقع در قیاس با جریان غالب روزنامه‌نگاری جهانی، یک نوع روزنامه‌نگاری آلترناتیو و رادیکال است و این برای کانون‌های قدرت و ثروت پدیده خوشایندی نیست، چرا که با اتکا به عناصر خبری تحلیل (why) و تشریح (how) که جزو تاکیدهای نرم‌نویسی است، دست به افشاگری می‌زند و باز از آنجائیکه در سافت نویسی به جای تکیه به یک منبع رسمی، به چندین منبع استناد می‌شود - که می‌توانند منابع غیر رسمی هم باشند - غلظت مخالفت کانون‌های قدرت و ثروت با آن افزایش می‌یابد، انها می‌گویند سافت‌نیوز، دمکراسی را تضعیف می‌کند. (۳)

احتمالا با این توضیحی که دادم، ریشه مخالفت دولتمردان و روابط عمومی‌های دولتی در غرب هم با سافت‌نیوز  روشن‌تر و معنادارتر می‌شود.

اجازه بدهید کمی بیشتر به ماهیت سافت‌نیوز نزدیک شوم. گفتم که ابتدا چند نکته کلی را طرح می‌کنم و بعد خیلی زود می‌روم سر اصل مطلب.

• سافت نیوز: نمای متوسط

سافت نیوز، بر خلاف هرم وارونه، اسیر زمان نیست و بیشتر به محرکه‌های اصلی رویدادها و به سمت و سوی آنها می‌پردازد، دست به تجزیه و تحلیل می‌زند، سعی می‌کند راه حل پیشنهاد کند، از ضرورت تغییر می‌گوید و جور دیگری هم نوشته می‌شود تا مخاطب خسته نشود و با اشتیاق سوژه را دنبال کند.

• باز هم  پرسش:

نوع نوشتن و به عبارت بهتر، سبک نوشتن یک خبر را خود رویداد تعین می‌کند یا روزنامه‌نگار؟

حواستان باشد که این رویداد و ماهیت آن است که سبک نوشتن را به روزنامه‌نگار تحمیل می‌کند و انتخاب سبک در خبرنویسی، مثل همه عواملی که تعیین کننده پوشش بهتر یک رویداد است (تازگی، دربرگیری، تمایل مخاطب، رقابت و ...) اختیاری نیست.

بنابر این، می‌توان گفت که بحث تقابل دو شیوه سخت‌نویسی و نرم‌نویسی اساسا یک بحث انحرافی و بی‌پایه است و این رویداد است که سبک نوشتن را به روزنامه‌نگار تحمیل می‌کند.

• چطور باید نوشت؟

دارم به اصل مطلب نزدیک می‌شوم. بروید اگر هست برای خودتان یک فنجان چای یا قهوه بیاورید.

- آمدید؟ ....

نوشتن به شیوه سافت نیوز آسان است به شرط اینکه آداب آنرا درست فرا بگیریم.
فرض من در این نوشته بر آن است که خواننده این متن از پیش با نوشتن به سبک هرم وارونه آشناست. پس با این پیش فرض ابتدا باید بگویم:

۱. نوشتن به شیوه سافت‌نیوز مناسب پوشش رویدادهائی نیست که ظرف ۷۲ ساعت معروف روزنامه‌نگاری نوشتاری رخ می‌دهند(دیروز، امروز و فردا) زیرا برای پوشش رویدادهائی از این دست، فرصت مانور نداریم و باید هر چه سریع تر آنها را نوشت.

به دیگر زبان اگر رویداد تحت پوشش شما مربوط به روز قبل یا امروز و یا مربوط به فردا است، بهترین سبک برای نوشتن آن همان هرم وارونه است (دایناسورها هنوز طرف توجه هستند! دلیل: پارک ژوراسیک!)

۲. اعتراف می‌کنم که حتی رویدادهای مربوط به ۷۲ ساعت را هم می‌شود به شیوه سافت نوشت، اما برای تازه‌کارها بسیار پر ریسک است. (یعنی دارم تا حدودی اعترافم را پس می‌گیرم!)

ساختار دایره‌ای شکل سافت نیوز:

سافت‌نیوز برخلاف هرم وارونه که اسمش هم قیافه آن است، ساختاری دایره‌ای شکل دارد.

به عبارت بهتر اگر بخواهم تصویری کلی از سافت‌نیوز به دست دهم، به این صورت خواهد بود:

پیکان سیاه در این تصویر نقطه شروع نوشتن است و پیکان‌های سفید مسیری است که نوشتن در آن ادامه می‌یابد.

توضیح بیشتر: در سافت نیوز باید خبرتان را جائی ختم کنید که آنرا شروع کرده‌اید. یعنی اهمیت پاراگراف آخر در سافت نیوز به همان اندازه پاراگراف اول است و این حالت برخلاف هرم وارونه است که هر چه به انتهای آن می‌روید به دادن اطلاعات کم اهمیت می‌پردازید.

عبارات "شایان ذکر است" و "لازم به یادآوری است" که خاطرتان هست!؟ (یعنی دارم ته می‌کشم!)

پس تکرار می‌کنم که در سافت‌نیوز باید خبرتان را در جائی به پایان برسانید که آنرا آغاز کرده‌اید.

• هنوز گنگ است؟

بیشتر توضیح می‌دهم، اصلاً با یک مثال چطورید؟

فرض کنید پاراگراف اول من در خبری که می‌خواهم آنرا سافت بنویسم این باشد:
"حتی با معیارهای عراقی‌ها هم امروز خونین‌ترین روز بغداد بود. "

خوب حالا با این شروع باید بعد از ارائه اطلاعات مربوط به رویداد به فکر پایان بندی خبر بود که گفتم به اندازه شروع آن اهمیت دارد.
"آیا روزهای خونین‌تری در راه است؟ "

این می‌تواند یک پایان بندی مناسب باشد، چون به همان بحث پاراگراف اول مربوط است.
"امروز باید در تاریخ بغداد دفن شود و به آینده کشانده نشود. آیا عراقی‌ها در معیارهایشان تجدید نظر خواهند کرد؟ "

خوب این هم یک پایان بندی مناسب دیگر است که مثل پایان بندی قبلی باز هم  به همان بحث پاراگراف اول مربوط می شود و این یعنی ساختار دایره‌ای و بازگشت به نقطه آغازین خبر  در سبک سافت نیوز.

• عناصر تشکیل دهنده سافت نیوز:

سافت نیوز از چند عنصر اصلی تشکیل می‌شود که در زیر یک به یک به آنها می‌پردازم و سعی می‌کنم معرفی این عناصر را با ارائه مثال‌های عملی همراه کنم.

فقط اضافه کنم که مواد مورد استفاده‌ام در نوشتن این خبر به سبک سافت نیوز، علی القاعده فرضی هستند و هر گونه شباهت اشخاص زمان‌ها و مکان‌ها، کاملا تصادفی است!

۱. راوی اول شخص:
حرفه‌ای‌های سافت نویس ترجیح می‌دهند خبرشان را از ابتدا تا انتها به شیوه راوی اول شخص بنویسند که به آن شیوه شاهد عینی(۴) هم می‌گویند.

"من در پایتخت عراق بودم، در قلب خونین‌ترین روز بغداد. هجده عراقی در آتش انفجار سوختند. نمی‌دانم چند مجروح را از میانه راه بیمارستان به گورستان شهر برده‌اند ..."

این شروعی دیگر برای همان خبر فرضی مورد بحث است که این بار به شیوه راوی اول شخص کلید خورده است.

نوشتن به شیوه راوی اول شخص کاری بسیار دشوار است و در واقع شاید هم دشوارترین بخش سافت نویسی باشد و به همین خاطر هم هست که فقط و فقط حرفه‌ای‌های نامدار به این شیوه می‌نویسند و تازه‌کارها همان روایت سوم شخص را اما با ادبیاتی غیر کلیشه‌ای دنبال می‌کنند.

۲. چند منبعی بودن:
سافت نیوز برخلاف هرم وارونه که عمدتا فقط به اتکای یک منبع نوشته می‌شود و آن منبع هم غالبا یک سخنگوی رسمی است، با اتکا به منابع متعدد نوشته می‌شود که الزاما هم منابع رسمی نیستند و غالبا آمیزه‌ای از منابع رسمی و غیر رسمی در آن حرف می‌زنند. (حرفه‌ای‌ها و آلترناتیوها برای ضربه زدن بهتر به روایت‌های رسمی از رویدادها عمدتا به منابع غیر رسمی تکیه می‌کنند)

"عبدالقادر سمیر ۶۳ ساله که شیشه‌های رستورانش در اثر انفجار فروریخته؛ درباره این  انفجار که ساعت ۱۱:۱۰ دقیقه صبح شنبه در ضلع شرقی میدان تحریر بغداد رخ داد  می‌گوید : "صدای فریادها، شوک انفجار را بیشتر کرد و من خودم چند مجروح را قبل از اینکه امبولانس‌ها برسند با کمک مردم به بیمارستان فرستادیم. "

"هدف اصلی این انفجار یک کاروان نظامی بوده است" این را سخنگوی سفارت آمریکا در بغداد می‌گوید که به ماشین محکومیت تبدیل شده است. او  دقایقی پس از  انفجار، این بمب گذاری را محکوم کرد.

از هنگام تشکیل دولت جدید عراق، این کشور دستخوش موج حملات انتحاری بوده و در جریان این حملات تاکنون دستکم ۳۷۰ نفر کشته و صدها نفر مجروح شده‌اند.

"برادران شما از سازمان القاعده، یک خودروی بمب‌گذاری شده را در میدان تحریر در بغداد قرار دادند که منجر به انهدام چند خودرو اشغالگران و هلاکت شماری از نظامیان آنان شد"

این سطور  از بیانیه‌ای است که از سوی گروه تروریستی ابومصعب الزرقاوی در یک پایگاه اینترنتی منتشر شده و خبرگزاری فرانسه آنرا از دبی مخابره کرده است. برای دستگیری  ابومصعب الزرقاوی ۲۵ میلیون دلار جایزه تعیین شده است.

اما بشار  الحسن عضو سازمان پزشکان بدون مرز  و پزشک بیمارستانی که چند تن از مجروحان در آن بستری شده‌اند، می‌گوید:" تا به حال در چند کانون بحرانی جهان بوده‌ام، اما این قدر فاجعه پیاپی را در هیچ کجا ندیده‌ام. "

حالا بیائیم منابع خبری مورد استفاده را تا اینجا مرور کنیم: عبدالقادر سمیر، سخنگوی سفارت آمریکا، سازمان القاعده، خبرگزاری فرانسه و بشارالحسن پزشک.

۳. پس زمینه‌ها:
یکی دیگر از عناصر مورد استفاده در سافت نیوز، پس زمینه یا همان "بک گروندر"(۵) است. پس زمینه در سافت نویسی،   برخلاف هرم وارونه که فقط در پایان خبر می‌آید  تا بعد هم به خاطر کمبود جا از انتهای خبر حذف شود! (چه نقش با شکوهی!) در سراسر خبر پراکنده است.

پس زمینه‌ها به کمک سافت نیوز می‌آیند تا گره‌های کور را باز کنند، جزئیات بیشتری از زمان‌ها، مکان‌ها و آدم‌ها به خواننده بدهند و گاه خبر را  رنگ آمیزی کنند تا از کسالت و تکرار بکاهند و رویداد را بهتر توصیف کنند.

• آیا در همین خبر پس‌زمینه داشتیم؟

بله، داشتیم، زیاد هم داشتیم: خونین‌ترین روز، ۶۳ ساله، ضلع شرقی میدان تحریر، دقایقی پس از  انفجار، ۳۷۰ کشته و صدها نفر مجروح، ۲۵ میلیون دلار جایزه و عضو سازمان  پزشکان بدون مرز.

۴. نقل قول مستقیم:
نقل قول مستقیم هم از دیگر عناصر سازنده و مورد اتکای سافت نویسی است. از دیدگاه هواداران سافت نیوز، نقل قول مستقیم به خبر جان می‌دهد و حضور عامل انسانی را در آن تقویت می‌کند. نقل قول مستقیم برای سافت نیوز حکم صدای سوژه را در خبر نویسی رادیوئی دارد.

• آیا در همین خبر نقل‌قول‌ مستقیم داشتیم؟

داشتیم، چند بار هم داشتیم:

• "صدای فریادها، شوک انفجار را بیشتر کرد و من خودم چند مجروح را ..."
• "هدف اصلی این انفجار یک کاروان نظامی بوده است"
• "برادران شما از سازمان القاعده، یک خودروی بمب‌گذاری شده را در میدان تحریر..."
• " تا به حال در چند کانون بحرانی جهان بوده‌ام، اما این قدر فاجعه ... ."

۵. زبان غیر رسمی:
زبان سافت نیوز، خشک و رسمی نیست. در مرحله اول، این حضور نقل‌قول های مستقیم است که از بار  رسمی بودن واژه‌ها و کلیشه‌های رایج در خبر نویسی کم می‌کند.

خود روزنامه‌نگار هم در مرحله بعد با پرهیز از تکرار واژه‌ها و با استفاده از واژه‌های بدیع‌تر و حتی با استفاده نسبی از چاشنی طنز از شدت رسمیت زبان خبر می‌کاهد.

باید مواظب باشید که در کاربرد زبان غیر رسمی دچار افراط نشوید. این یکی از پاشنه آشیل‌های سافت نیوز است

انگار یادم رفت بقیه خبر را ادامه بدهم. کجا بودیم!؟
(نمونه ای از زبان غیر رسمی!)

راجر نواک، تحلیلگر امور خاورمیانه می‌گوید: "اگر چه کارشناسان مشغول بررسی این نکته هستند که انفجار کار عوامل وفادار به دولت سابق صدام بوده یا پیکارجویان اسلام‌گرایی که احتمالا با شبکه القاعده به رهبری اسامه بن لادن در ارتباط هستند، اما نوع انتخاب اهداف، خلاقیت در طراحی و اجرای عملیات انفجاری که با استفاده از وسائل مختلف صورت می‌گیرد؛ شماری از صاحبنظران را به اندیشه احتمال دست داشتن دخالت خارجی واداشته است. "

اگر چه هر حدس و گمانی در این زمینه می‌تواند رنگی از واقعیت به خود بگیرد، اما  نباید از نقش شماری از اتباع سعودی و دیگر پیکارجویان اسلامگرا گذشت که  به شکل فزاینده‌ای وارد عراق می‌شوند، تا علاوه بر فرار از پیگرد قضایی در کشورهای خود، به صف نیروهای جهادی بپیوندند که عراق را جبهه جدیدی برای جهاد علیه آمریکا یافته‌اند.

باور کنیم که انفجار امروز باید در تاریخ بغداد دفن شود و به آینده کشانده نشود.   آیا عراقی ها در معیارهایشان تجدید نظر خواهند کرد؟

۶. تحلیل
بله، تابوی تحلیل! نه برای سافت نیوز؛ برای هرم وارونه.

تحلیل کردن در سافت نیوز رایج است. تحلیل یکی از عناصر سافت نویسی است. اما در این‌کار هم افراط نکنید، کار دستتان می‌دهد.

• آیا در همین خبر تحلیل داشتیم؟

بله داشتیم، سه گونه هم داشتیم.

• ماشین محکومیت (تحلیل از طریق پس زمینه نویسی)
• "اگر چه کارشناسان مشغول بررسی هستند ... اما نوع انتخاب اهداف، خلاقیت در طراحی و اجرای عملیات انفجاری... شماری از صاحب نظران را به اندیشه احتمال دست داشتن دخالت خارجی واداشته است. "(تحلیل از زبان یک منبع خبری دیگر)
• "اگر چه هر حدس و گمانی در این زمینه می تواند، رنگی از واقعیت به خود بگیرد، اما نباید از نقش شماری از اتباع سعودی و... و. "(تحلیل از زبان راوی خبر)

راستی شما که انتظار ندارید امروز با خواندن یک مقاله درباره نوشتن سافت نیوز همه چیز را در این زمینه فرا بگیرید  و فردا هم جایزه پولیتزر روزنامه‌نگاری را بگیرید!؟

من امیدوارم بزودی خواننده کتاب‌هایی باشم که همکارانمان در زمینه سافت نیوز تالیف و ترجمه خواهندکرد.

حالا اجازه بدهید یک تیتر بزنیم و کل خبر را یکجا داشته باشیم تا ببینیم چه از آب در آمده، هر چه از کار درآمده باشد خوب است!

خونین ترین روز بغداد
پیامی از اینترنت؛ رنگی از واقعیت

من در پایتخت عراق بودم، در قلب خونین ترین روز بغداد. هجده عراقی در آتش انفجار سوختند و نمی دانم چند مجروح را از میانه راه بیمارستان به گورستان شهر برده اند.

عبدالقادر سمیر ۶۳ ساله که شیشه‌های رستورانش در اثر انفجار فروریخته درباره این انفجار که ساعت ۱۱:۱۰ دقیقه صبح شنبه در ضلع شرقی میدان تحریر بغداد رخ داد، می‌گوید: "صدای فریادها، شوک انفجار را بیشتر کرد و من خودم چند مجروح را قبل از اینکه امبولانس‌ها برسند با کمک مردم به بیمارستان فرستادیم. "

"هدف اصلی این انفجار یک کاروان نظامی بوده است" این را سخنگوی سفارت آمریکا در بغداد می‌گوید که به ماشین محکومیت تبدیل شده است. او  دقایقی پس از  انفجار، این بمب‌گذاری را محکوم کرد.

از هنگام تشکیل دولت جدید عراق، این کشور دستخوش موج حملات انتحاری بوده و در جریان این حملات تاکنون دستکم ۳۷۰ نفر کشته و صدها نفر مجروح شده‌اند.

"برادران شما از سازمان القاعده، یک خودروی بمب‌گذاری شده را در میدان تحریر در بغداد قرار دادند که منجر به انهدام چند خودرو اشغالگران و هلاکت شماری از نظامیان انان شد"

این سطور از بیانیه‌ای است که از سوی گروه تروریستی ابومصعب الزرقاوی در یک پایگاه اینترنتی منتشر شده و خبرگزاری فرانسه آنرا از دبی مخابره کرده است. برای دستگیری ابومصعب الزرقاوی ۲۵ میلیون دلار جایزه تعیین شده است.

اما بشار الحسن عضو سازمان پزشکان بدون مرز  و پزشک بیمارستانی که چندتن از مجروحان در آن بستری شده‌اند، می‌گوید:" تا به حال در چند کانون بحرانی جهان بوده‌ام، اما این قدر فاجعه پیاپی را در هیچ کجا ندیده‌ام. "

راجر نواک، تحلیلگر امور خاورمیانه می‌گوید: "اگر چه کارشناسان مشغول بررسی این نکته هستند که انفجار کار عوامل وفادار به دولت سابق صدام بوده یا پیکارجویان اسلام‌گرایی که احتمالا با شبکه القاعده به رهبری اسامه بن لادن در ارتباط هستند، اما نوع انتخاب اهداف، خلاقیت در طراحی و اجرای عملیات انفجاری که با استفاده از وسائل مختلف صورت می‌گیرد؛ شماری از صاحبنظران را به اندیشه احتمال دست داشتن دخالت خارجی واداشته است. "

اگر چه هر حدس و گمانی در این زمینه می‌تواند رنگی از واقعیت به خود بگیرد، اما  نباید از نقش شماری از اتباع سعودی و دیگر پیکارجویان اسلامگرا گذشت که  به شکل فزاینده‌ای وارد عراق می‌شوند، تا علاوه بر فرار از پیگرد قضایی در کشورهای خود، به صف نیروهای جهادی بپیوندند که عراق را جبهه جدیدی برای جهاد علیه آمریکا یافته‌اند.

باور کنیم که انفجار امروز باید در تاریخ بغداد دفن شود و به آینده کشانده نشود.   آیا عراقی ها در معیارهایشان تجدید نظر خواهند کرد؟

حالا کنار فنجان، قوری‌تان را اضافه کنید. نوبت شماست که یک خبر فرضی را بنویسید. حتی اگر حوصله و وقتتان زیاد است دنبال من نباشید که درباره آنچه نوشته‌اید نظر بدهم. من از هرم وارونه هزاران نوستالژی دارم!!

---